سنت «چراغ روشن کنی» اسماعیلیان آسیای میانه

سنت «چراغ روشن کنی» یکی از باشکوه ترین آیین های مذهب جماعت اسماعیلی بدخشان تاجیکستان، افغانستان و شمال پاکستان است که در میان اهالی این مناطق با نام های «دعوت»، «دعوت پیر شاه ناصر» و «چراغ روشن کنی» معروف است. دربارۀ تاریخ پیدایش این آیین و فلسفۀ آن اختلاف نظر وجود دارد. برخی چون برتلس و ا. خماروف بر این باورند که «چراغ روشن کنی» تاریخ خیلی قدیمی داشته و از آیین مهرپرستی و دین زردشتی برای اسماعیلیان به میراث مانده است. محقق پاکستانی، عزیزالله نجیب، برعکس مدعی است که این سنت با دین زردشتی ارتباطی ندارد و برخاسته از تشیع اسلامی است. نتایج این مقاله درخصوص این موضوع حاکی از آن است که اولاً سنت «چراغ روشن کنی» به آیین مهرپرستی و زردشتی هیچ ارتباطی ندارد؛ زیرا در اوستا هیچ اشاره ای به این موضوع نشده است؛ همچنین با توجه به ممنوعیت آیین های ادیان پیش از اسلام در قرآن مجید و احادیث و سخن امامان، به جا آوردن این سنت ها ازسوی پیروانشان غیرممکن است. نکتۀ دیگر اینکه متن کنونی «چراغ نامه» به زبان فارسی و در دورۀ صفویان مرتب شده و مناجات در وصف ناصرخسرو در قرن های اخیر بدان اضافه شده است. نکتۀ آخر این است که «چراغ نامه» به قلم ناصرخسرو تعلق ندارد؛ زیرا در دیوان اشعار او این مناجات وجود ندارد.